Rubik Küpü

Türkiye'ye en fazla ithal edilmiş ve belki de en çok satılmış bozyap herhalde budur. Türkiye'de ve dünyada 80 kuşağından olan pek çok kişinin ilk tanıştığı bozyap. Rubik Küpü ile ben de seksenlerde tanıştım o yıllarda daha çocuk sayılırdım. Çoğunluk gibi ben de o yıllarda Rubik küpünü çözemedim. Ama o kadar çok oynadım ki, önce etikeleri soyulmaya başladı, sonra gevşedi ve dağıldı. zaten o yıllarda çoğumuz nasıl söküp, toplayacağımızı keşfederek çözdük. 90'lı yıllarda Türkiye'de rubik küpü artık satılmıyordu. Yurt dışından gelen birisine rica ederek temin ettiğim bir rubik küpüyle yeniden oynamaya başladım. Bu sefer kalem ve kağıtla küplerin hareketlerini de çizerek ciddi bir çalışma sonucu 1 ay gibi bir sürede çözdüm. Şimdi Rubik küpü yine popüler.

Rubik 1977'de Erno Rubik tarafından icat edilmiş. Erno Rubik mimari ve heykel eğitimi almış Macar asıllı bir sanatçı. Şimdi bizde uyduruk bir kuruluş oyuncak tasarım yarışması düzenliyor, katılım için ürün tasarımcısı olma şartı arıyor. Zekaya, yapılan işe ortaya çıkan esere değilde etiketlere diplomalara ne kadar da önem veren bir toplumuz.

Erno Rubik bu fikri üniversitede öğrencilere ders verirken buluyor. Daha sonra mekanizmayı tasarlaması altı hafta, kendi tasarladığı küpün çözümünü bulması da bir ay sürüyor. Biz Türkiye'de sadece yurt dışında üretilen oyuncakların kötü kopyalarını üretirken, ilk olarak 1977'de Macaristan'da üretiliyor.  Daha sonra tüm dünyada tanınır ve satılır hale gelmesi 80'leri buluyor.

Rubik küpü üzerine kitaplar yazılmış bir bozyap. Burada ne kadar yazsam bitirebilmek mümkün değil. Eğer bir rubik küpünüz var da hala çözemediyseniz size biraz çözümün temellerini anlatacağım. Ancak aspirin çözümler, ezberlenecek hareketler bana göre değil.

Bu küpün çözümünü çevirerek tesadüfi olarak bulabilmeniz mümkün değil. Bir tane dağıtmış biri olarak tecrübeyle sabit. Rubik küpünü çözmek istiyorsanız ilk olarak köşelerden başlamalısınız. Öncelikle sekiz köşeyi her yüzeyin ortasındaki renge göre doğru olarak yerleştirin.  Yüzeylerin ortasındaki renk o yüzeyin hagi renk olması gerektiğini gösterir. Bu aşamada köşeleri bozmadan orta parçaları istediğiniz gibi hareket ettirebilirsiniz.

Daha sonra üst yüzeyi tamamlayın. Bundan sonra şimdiye kadar yaptıklarınızı bozmadan diğer küplerin yerini değiştirecek hareketi bulmanız gerek. Bu işin sırrı A ile B nin yerini değiştirirken C'yi hareket ettirmemek. Bu hareketi bulduktan sonra gerekiyorsa küplerin nasıl yer değiştirdiğini not alarak inceleyin. Unutmayın ki bu küp Türkiyede bir dönem "Sabır küpü" diye satıldı ve tasarımcısı bile çözüm için bir ay kadar uğraşmış.

Daha büyük ve daha küçük Rubik küpleri daha sonra.

Tangram

Tangram antik Çin' de ortaya çıkmış bir bozyaptır. Kimileri tarihteki ilk mekanik bulmaca olduğunu düşünse de bu çok tartışmalı bir konu. İleride burada da derin derin tartışırız. Tangramın isminin nereden geldiği tam olarak bilinmemekle birlikte çeşitli varsayımlar mevcuttur. Ama tangramın Çince bir kelime olmadığını tahmin edersiniz. Çin' de chi chiao tu olarak bilinen ve dahiyane yedi parçalı plan anlamına gelen bu oyun uzakdoğu insanlarını yüzyıllarca hem düşündürmüş, hem de eğlendirmiştir. Daha sonra XIX. Yüzyılda bu oyun denizciler ve gezginler tarafından Avrupa'ya getirilmiş ve kısa sürede Avrupa'da da son derece sevilen bir oyun haline gelmiştir. Özelikle 1800’ lerin sonunda tangram Fransa’da çok popüler bir eğlence kaynağı olmuştur. Hatta Napolyon’un sürgünde iken vaktini tangram soruları çözerek geçirdiği söylenmektedir. Ne kadar ciddiyetsiz bir adam değil mi? Çocuk oyuncağı ile oynamış. Tangram isminin ise 19. yy. ortalarında Amerikalı yada İngiliz bir oyuncak üreticisi tarafından uydurulduğu düşünülmektedir. Tangram parçaları bazen “Tan” olarak da adlandırılmaktadır.

Tangramın böylesine popüler olması, buna karşın patent hakları yada benzeri bir üretim kısıtlaması olmaması tüm dünyada çok farklı malzemelerden ve farklı kalitelerde üretilerek satılmasına neden olmuştur. Fildişi setler yada ağaç üzerine oymalarla süslenen setler günümüzde koleksiyoncuların gözdesi haline gelmiştir.

Benim tangramla tanışmam ise herhalde 70'li yılların sonlarındaydı. TÜBİTAK'ın Bilim Teknik dergisi son sayfasında bir tangram şekli vermiş ve sorular yayınlıyordu. Kendi tangramımı parçaları kartondan keserek yapmış, soruları çözüyordum. Aradan herhalde bir 30 sene geçti. Tangram hala çocuk oyuncağı. Artık yeni bir bozyap tanıtan bir dergi de yok. Okullarda kullanılıyor diye benim kartondan yaptığımdan daha kötü plastik tangramlar her yerde var. İsterseniz renkli, boyalı çin malı tangramlar da alabilirsiniz ama soruları olmayınca hakikatten çocuk oyuncağından öteye gitmiyor.

Tangram şekilleri ile ilgili dünyada pek çok kitap yayınlanmış olmasına rağmen,. Türkiye'de ise okullarda satmak için ticari bir düşünceyle tamamen özensizce hazırlanmış bir iki kitapçık dışında ciddi bir yayına rastlamadım. Bu nedenle tangramla ilgili 200 den fazla soru içeren küçük bir doküman hazırladım. 

Eğer ilginizi çektiyse bu küçük kitapçığı buradan bedava  indirebilirsiniz. Umarım hoşunuza gider.